Embassies of the king of Siam – 2008 [Gesigneerd]

Tijdens een bezoek aan de telescopen collectie van Peter Louwman in het auto museum van zijn broer Evert te Den Haag werden de vragen keurig en en vakkundig beantwoord door – wat later bleek – de eigenaar van de collectie zelf: Dhr Peter Louwman, inmiddels bijna 85 jaar, minimaal bewegend door de ruimte met zijn twee wandelstokken. Die ontmoeting was een mooie verrassing.

De telescopen zelf waren prachtig, maar de geschiedschrijving betreft de uitvinding van de allereerste telescoop is voor mij net zo interessant. In een nieuwsbrief van 1608 werd de vinding van Hans Lipperhey benoemd (die hij in dat jaar aan het parlement in Den Haag kwam tonen bovenop de Mauritstoren nabij het Binnenhof). Hoewel de nieuwsbrief vooral gaat over het Koninklijke bezoek uit Siam, gaan de laatste paar alinea’s over de telescoop, én met 1 regeltje de allereerste beschrijving van het bekijken van het heelal met de telescoop. Dit boekje is uitgegeven door de heer Peter Louwman en is een facsimile van de originele nieuwsbrief die daar is tentoongesteld. Het boekje bevat ook 3 vertalingen en een uitleg over de context: modern Frans, Engels, Nederlands.

Mooi dat Dhr Louwman zijn boekje voor me wilde signeren, na een mooi gesprek over boeken, telescopen, Galilei en de aankomende astronomiedag.

Deze gebeurtenis, beschreven op 25 september van 1608 (Dik 400 jaar geleden) was de aanleiding voor de ontdekkingen van Galileo Galilei een jaar later in Italië.

Een illustratie over hoe men de telescoop gebruikte in Middelburg, enkele jaren na de ontdekking ervan.

De Mauritstoren op het Binnenhof in Den Haag waar Lipperhey zijn demonstratie gaf aan Prins Maurits (Zoon van Willem van Oranje), zijn jongere broer Prins Hendrik en zelfs aan hun tegenstander Marquis de Spinola (een Italiaan nota bene) die in den Haag was voor vredes onderhandelingen voor het twaalf jarig bestand tijdens de 80 jarige oorlog…

Op 1 februari van 1608 ontmoet Maurits Spinola al.

De werking van de telescoop maakte Spinola – die Spanje vertegenwoordigde – bang: “Dan kunnen jullie al onze strategische zetten zien”, waarop Hendrik antwoordde dat de telescoop niet tegen hem ingezet zou worden. Omdat de vredes onderhandelingen zo belangrijk waren voor omliggende landen waren ook Engels en France politici aanwezig: gevolg was dat de uitvinding niet geheim gehouden kon worden waardoor patent aanvraag ‘om ver te zien’ niet gehonoreerd kon worden… Een half jaar later waren al telescopen te koop in Parijs en nog enkele maanden later hadden ze ook Italië bereikt. Via Paulo Serpi in Venetië zou de telescoop onder de aandacht van Galileo Galilei zijn gekomen, een jaar na de demonstratie in Den Haag. Nog een jaar later beschreef hij zijn bevindingen over de maan en Saturnus in zijn boek Sidereus Nuncius.

Met die allereerste telescoop kon vanuit de Haag de kerk in Leiden en de torenklok van Delft gezien worden. De nieuwsbrief is gedateerd op 10 september, toen de delegatie uit Siam aankwam, maar de demonstratie vond eind september plaats, vlak voor diezelfde delegatie weer vertrok bij Prins Maurits. Uiteindelijk is de nieuwsbrief in oktober verschenen / verspreid. Er zijn nog twee exemplaren van deze nieuwsbrief bekend op de wereld, en een Franse herdruk van enige tijd later.

Voor het tijdsbeeld: Waarom Siam? (Tegenwoordig Thailand) Het was een van de bestemmingen van de Nederlandse handelsschepen in de jaren daarvoor. Even later, in 1602, werd de VOC opgericht; de eerste multinational ter wereld met aandeelhouders, licenties en wereldmacht. Admiraal Cornelis Matelief nam de delegatie mee op zijn terugreis naar Holland, om hen te overtuigen dat we geen zeeschuimers waren, maar toch echt een land met steden en havens en zo…. Een reis van 8 maanden. Ze verlieten ons land pas weer in 1610 met een ander VOC schip terug naar Azië.

Ongelofelijk hoeveel geschiedenis samenkomt in dit boekje / op deze ene internetpagina: VOC, 80 jarige oorlog met Spanje, uitvinding van de telescoop…

De Mauritstoren op het Binnenhof in Den Haag

Hierboven en in het boekje komen diverse data naar voren:
– Op 1 februari 1608 kwam Spinola aan bij Prins Maurits: Dat waren lange onderhandelingen dan dus…
– De Siamese delegatie zou olv VOC’s Cornelis Madelief in Den Haag arriveert op 11 september 1608 (Volgens aantekeningen van Madelief, andere bronnen beweren de 10e)
– Lipperhey vertrok vanuit Middelburg op/na 25 September richting Den Haag
– De nieuwsbrief is van 25 september 1608 (Het deel over de telescoop is waarschijnlijk later toegevoegd, zie hieronder)
– 30 September verliet Spinola Prins Maurits, enkele dagen ervoor zou de presentatie van de telescoop zijn geweest
– De presentatie moet dus ergens tussen de 25e en 30e hebben plaatsgevonden, waarschijnlijk 26 (of 27) september 1608
– Op 5 oktober worden prijsafspraken gemaakt voor de aanschaf van een / zes telescopen. Deze prijs (300 daalders/Carolusguldens) is opgenomen in de nieuwsbrief: Dit stuk over de telescoop moet dus later zijn toegevoegd, terwijl de letters van de rest van de tekst al gezet waren.
– Pattentaanvraag Lipperhey is van 2 november 1608
– De nieuwsbrief is gedrukt (een boek editie) in November 1608 in Lyon.
– In April 1609 waren er al telescopen te koop in Parijs
– In November 1608 bereikt de nieuwsbrief Venetië via een vriend van Galileo: Paolo Scarpi
– Galilei hoort dik 16 maanden na de presentatie (in juni 1609) over Lipperhey en zijn telescoop die hij aan Prins Maurits zou hebben laten zien.
– Twee maanden later, op 29 augustus 1609, schrijft hij dat hij de telescoop reeds heeft verbeterd (in twee maanden sinds het bestaan ervan bij hem bekend was)
– Galilei’s Siddereus Nuncius stamt uit 1610.

Zo is het dus ongeveer gegaan….

“Op 29 augustus 1609 schreef Galileo vanuit Venetië aan zijn zwager Landucci: “Gij moet weten, dat hier omstreeks twee maanden geleden (Juni 2009) een gerucht verspreid werd, dat in Holland aan Prins Maurits een kijkglas was aangeboden, zoo vernuftig saamgesteld, dat het de verst verwijderde voorwerpen vlak nabij leed schijnen, zodat een Mensch op een afstand van twee mijlen heel duidelijk gezien kon worden. Dit resultaat kwam mij zoo buitengewoon voor, dat ik er over ging nadenken, en in de meening dat het een gevolg van de wetten der perspectief moest zijn, peinsde ik over de wijze van samenstelling en slaagde tenslotte zoo goed, dat ik er een maakte dat het Hollandsche nog overtrof”